DENİZLİ’birlikte 1999 yılında 400 bin dekar alanda leblebilik nohut üretiminin çor nedeniyle günümüzde 30 bin dekara büyüklüğünde düşmesi üzerine Tecim Borsası, Türkiye Enerji, Nükleer ve Eroin Araştırma Kurumu ve Eskişehir Boğaz Kuşağı Zirai Araştırma Enstitüsü ile Ekincilik ve Orman Müdürlüğü’nün 6 yıldır gelişigüzel yürüttüğü ‘Çekirdeksel Teknikler Kullanılarak Leblebilik Nohut Islahı Projesi’ kapsamında üretilen ve ‘Borsa 20’ ismi sunulan sarı leblebilik nohudun hasadı yapıldı.

Türkiye’nin nohut ihtiyacının mehabetli bir kısmını karşılayan Denizli bölgesinde 1999 yılına büyüklüğünde 400 bin dekar alanda leblebilik nohut üretimi yapılıyordu. Ancak bölgede nohutta görülen Antraknoz hastalığı yaygınlaşmasıyla alay malay nohut üretimi üstelik günümüzde 30 bin dekara kadar düştü. Türkiye’nin leblebi ihtiyacının yüzde 70’inin karşılandığı Denizli’birlikte nohut ilk teşrin alanlarını tezyit etmek için 2016 yılında çalışma başlatıldı. Denizli Tecim Borsası öncülüğünde, Türkiye Enerji, Çekirdeksel ve Maden Araştırma Kurumu, Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü ile Denizli İl Ekincilik ve Orman Müdürlüğü ortaklaşa ‘Çekirdeksel Teknikler Kullanılarak Leblebilik Nohut Islahı Projesi’ hayata geçirdi. Proje kapsamında kurulan ekip önceki kendisine nohut ilk teşrin alanlarında incelemelerde bulundu. Nohut ilk teşrin alanlarını inceleyen proje uzmanları leblebi sektörü yoluyla murat edilen nohut çeşitlerinin bulundukları ekolojilerdeki durumu ve performansını inceleyerek, projede kullanılacak kriterleri belirledi.

4 kurumun ayrımsız araya geldiği proje kapsamında leblebi üretici sektörünün beğendiği evcil nohut türleri tayin edilerek Türkiye Erke, Çekirdeksel ve Beyaz Zehir Araştırma Kurumu’nun laboratuvarlarında inceleme başlatıldı. Yapılan himmet kapsamında lokalize dozlarda nohut döl çeşitlerine şua uygulaması yapılarak aşağı kalıtım bilimi tadilat yapıldı ve hastalığa alın üstelik dayanabilen arkaç gelmesi sağlandı. Yapılan mücahede sonucunda ortaya çıkan nohut tohuma türüne da ‘Borsa 20’ ismi verildi. 6 yıl süren araştırı ve çalışma sonucunda Denizli’nin Tavas ilçesi Ebecik Mahallesi’nde bire bir müddet evvel ekilen Borsa 20 isimli nohut yetişerek hasat zamanı geldi. Hasat haset kapsamında Ticaret Borsası Başkanı İbrahim Tefenlili, İl Tarım ve Orman Müdürlüğü yetkilileri ile leblebi üreticileri tıpkısı araya geldi. 2.5 dekar alanda hastalığa cebin dayanabilen kuzuluk getirilen nohudun hasadı yapıldı.’30 BİN DEKAR ALANA BÜYÜKLÜĞÜNDE GERİLEDİ’Proje kapsamında ekibin zarfında düz kayran İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nde görevli Tarım Mühendisi Delimsirek Şentürk, amaçlarının nohut ekim alınlarını tasarruf etmek olduğunu belirterek, “1999 yılların başında Denizli’dahi 400 bin dekar nohut ilk teşrin alanı vardı. Ilk Teşrin alanları gâh ovaların sulamaya açılması, kıraç alanlarda kekik üretiminin yaygınlaşması, ayrımsız zamanda nohut ilk teşrin alanlarının ve nohut çeşitlerinin antranoz hastalığına hassas olmasından dolayı çiftçiler üretimden vazgeçtiler. Zaman süresince 2021 yılı itibariyle nohut istihsal alanı 30 bin dekar alana büyüklüğünde geriledi. Denizli’de nohut ekimini yaygınlaştırmak ve harekete geçirmek amacıyla bu projeye başladık. Leblebi sektörünün isteklerine makul, hastalığa dayanabilen çeşitler geliştirmek üzere teşrinievvel alanlarının genişlemesini uydurmak istiyoruz. Proje kapsamında tıpkısı araya mevrut 4 gelgel çalışma başlattı. Mesai kapsamında lokalize olan nohut türlerine ışın uygulaması yapılarak bayağı kalıtım bilimi değişiklikler yapılması hedeflendi. Yasakçı mutasyonu diyoruz buna. Nokta mutasyonu gelişmeleriyle beraber mevcut çeşitleri sektörün beğendiği çeşitleri hastalığa karşı dayanabilen ayla getirilmesi hedeflendi. Güzeşte yıl Borsa 20 adıyla evvel kabil adayımızı Tarım ve Orman Bakanlığı’na öneri ettik. Bakanlıkta imtihan çalışmalarının bitmesinin ardından tescil edildikten sonra tohumun üretimine geçip, çiftçilerimize önereceğiz” dedi.

Ticaret Borsası Başkanı İbrahim Tefenlili ise amaçlarının leblebicilik sektörünü imar etmek olduğunu belirterek, “Leblebicilik sektörü bizim amacıyla çokça önemlidir. Bunun için nohut ıslah edilmesi gerekiyordu. Sektörün ihtiyacı olan nohut çeşidini birinci sınıf nohut çeşidi haline getirmememiz gerekiyordu. Tığ 2016 yılında 4 çalım ile başladık. Geldiğimiz dideban ise Borsa 20 kendisine adlandırdığımız ve bakanlığa sunduğumuz hem ürün kalitesi açısından hem kabile yüksekliği açısından öne imdi. Leblebicinin aradığı aynı nişane yerine tayin ettik. Hastalıktan yağlık ekilemez arkaç gelen nohudu çıktı ekeceğiz” diye konuştu.