Hakkari’dahi asırlardır kadınların koyun yünü ve mahiyet boya kullanarak hazırladıkları ipleri değmek değerinde olmak dokuyarak hazırladıkları kilimler, motifleriyle de yörenin kültürel zenginliğini yansıtıyor.
Gelişen teknolojiyle karşın anadan görme sergi dokumacılığının hala önemini koruduğu Hakkari’üstelik, halk emeği ayn nuru kilimler kadınların hünerli ellerinde hayat buluyor.
İl Milli Eğitim Bilimi Müdürlüğüne ilişkin Halk Terbiye Merkezi bünyesindeki atölyede vazifeli mahir belletici kadınlar, Merkezin desteğiyle temin edilen malzemelerle tezgahların başına geçip motifleri iri bir inceden inceye işliyor.
Nesep boyayla renklendirilen iplerle raci kilimlerde düz alan birbirinden farklı motifler, genellikle ortaya çıktığı evet de makro kullanıldığı bölge ve aşiret ismi ile ya bile kişinin adıyla isimlendiriliyor.
Bölge insanının yaşantısındaki incitici ve tatlı vaziyetler ile doğadan esinlenerek raci kilimlerde canbezar, hevçeker, çılgul, ertuşi, gevdan, jirki, gülgever, gülhezar, gülsarya, halitbeyi, herki, kesnekar, lüleper, şamari, erosal ve şimkubik adı sunulan motifler saha alıyor.
“Kilimler tarihi belge niteliğinde”
Van Yüzüncü Sene Üniversitesi (YYÜ) Türk Umum Sanatları Araştırma ve Aplikasyon Merkezi Müdürü Öğretim Görevlisi Sibel Leventoğlu, AA muhabirine, YYÜ yerine kültürel değerlerin nesilden nesile aktarılmasına vasıta ettiklerini söyledi.
Bölgenin yeryüzü mehabetli kültürel varlıklarından olan kilimlerin gelişigüzel yönüyle çokça kızıl olduğunu belirten Leventoğlu, bölgede hararetli genç kızların, kadınların ruz boyunca duygularını, düşüncelerini, mutluluklarını ve beklentilerini değmek dokunmak işlediklerini anlattı.
Merkezde yörede dokunan kilimlerle ilgili ilmî araştırmaların yapıldığını anlatım eden Leventoğlu, “Yüzyıllardır süregelen motifleri ati kuşaklara aktarmak amacıyla 32 yıldır Merkezimizde kadınlarımızla birlikte çalışıyoruz. Kilimler birer tarihi belge ve nişane niteliğindedir. Bu eserlere gözümüz kabilinden bakıyoruz. Kültürümüzü keyiflendirmek adına elimizden geleni yapıyoruz. Yok olmaya yüz tutmuş umum sanatlarını, halıları ve kilimleri yaşatmayı, yırtıkça öğreticilere bindi olmayı, kültürel mirasları ati nesillere aktarmayı amaçlıyoruz.” diye niteleyerek konuştu.
Bölgede tarihten mevrut ayrımsız nesiç kültürünün olduğunu anlatan Leventoğlu şunları kaydetti:
“Dernekevi motiflerin tıpkısı araya gelmesiyle kilimler oluşuyor. Kilimler motiflere bakarak insanoğlu alıyor. Canbezar, kesnekar, gülsarya, şamari, herki, lüleper, kurtağzı, koçboynuzu kabil farklı isimlerde birçok kilim var. Gülsarya motifini Sarya adında bire bir avrat dokumuştur. Örge güle benziyor. Sarya’nın gülü anlamını taşıyor. Lüleper motifi ise bu bölgede yetişen al, soluk ve beyaz zehir renkli nilüfer çiçeğine benziyor. Lüleper motifi sevgiyi, aşkı ve sadakati anlatıyor. Koçboynuzu motifi dahi kuvveti ve gücü anlatıyor. Kurtağzı motifi, kurtların gece rey özelliklerinden yola çıkılarak ışık, vazıh ve güneşi anlatır. Haricen gelen tehlikelere karşı koruduğuna inanıldığı üzere akrep motifi üstelik haddinden fazla sık derkenar. Şamari motifi, çok oylumlu kullanılmış. Mar yılan eylemek. Uzun Hayvan tarağı anlamını haiz şamari aheste, sağlık ve bereketi sahne ediyor. Cemi kilimlerin, atılan gelişigüzel ilmeğin ayrı tıpkı anlamı var. Bu kültürel mirası biz birlikte model adına bildirme dolgunca şekilde koruyup gelecek nesillere aktarmaya çalışıyoruz.”
“Yıpranmamış nesillere belletmek istiyoruz”
Usta belletmen Siti Tütün ise yöreye has kilimlerini yaşatmak üzere çabalama gösterdiklerini dile getirdi.
Kentte bir nice kadının kilim dokumayı bildiğini ifade fail Kötü şunları söyledi:
“Anneannelerimiz, annelerimizden öğrendiğimizi inşallah biz bile bakir nesillere öğretmek istiyoruz. Rastgele kilimin ayrı tıpkı hikayesi var. Bilfarz canbezar kilimi. Hakkari’ye ilişkin olan yapılışı el bire bir kilimdir. Titizlikle yapılıyor. Yapanı canından bıktırdığı üzere ismini canbezar koymuşlar. Runas bitkisi, ceviz ve nar kabuğundan rengini alıyor. Kilimin temel renkleri kırmızı, lacivert, beyaz zehir. Esas boyadan elde edilen ipliklerle yapılan kilimlerin renginde solma olmuyor. Yaptığımız kilimler özellikle ülke dışından bağlam görüyor.”
Sıdıka Ertuş bile “Burada fiilen ocak ekonomimize yardım sağlıyoruz. Kilimlerimiz buranın kültürünü yansıtıyor. Çanta, telefon kılıfı, ajanda, hasis süsler, isimlikler dahi üretiyoruz. Ürettiğimiz ürünleri Türkiye’nin bir nice hesabına gönderiyoruz.” dedi.
Maharetli belletmen Naciye Ermağan, gelişigüzel motifin kendine göre zorluklarının belirterek “Canbezar ve gülsarya kilimlerinin yapılışı nispeten henüz el. Herhangi Bir birimizin 12 öğrencisi vardı, onlara da öğrettik. Yapılışı iri iş gerektiriyor. Fiyatları dahi boyutuna bakarak 3 ila 5 bin liralık beyninde değişiyor.” diye konuştu.
